"Dood, kanker, aids, het verkoopt niet"

‘Hoewel er ongetwijfeld een publiek is dat over de dood wil lezen, denk ik niet dat het een hele grote groep is, en die is wel nodig om een Rainbow Paperback rendabel te maken,’ schreef Uitgeverij Maarten Muntinga BV eerder dit jaar aan de redactie van dit blad. ‘Het beste uit Doodgewoon’ in een Rainbow pocket, dat leek ons wel wat. Maar ‘Maarten Muntinga’ heeft natuurlijk gelijk. Uit eigen ervaring weet ik dat de dood in boekvorm niet snel een bestseller is, tenzij je Appie Baantjer heet. Van De dood is springlevend, mijn debuut op het boekenvlak zijn iets meer dan duizend exemplaren verkocht. De rest is verramsjt bij V & D. (Overigens leidt het boek in de Openbare Bibliotheek een vrij aangenaam en niet slecht gelezen tweede leven.)

De meeste uitgevers geven niet graag oplage- of vooral verkoopcijfers – tenzij een boek een echte bestseller is. Zij uiten zich bij voorkeur in versluierende woorden als ‘geen verkoopsucces, maar de verkoop is toch niet tegengevallen’. De goede verstaander weet genoeg.

Een boek dat enigszins vergelijkbaar is met De dood is springlevend is Onder de groene zoden van Jasper Enklaar, dat overigens eerder uitkwam. Ondertitel: De persoonlijke uitvaart. Nieuwe rituelen in rouwen, begraven en cremeren, uitgegeven door Alpha. Inge Pasman van uitgeverij Alpha laat weten dat het ‘vooral de eerste paar jaar heel hard ging.’ “Nu is het minder, maar de verkoop valt zeker niet tegen.” Maar toch, als je weet dat het boek al in 1995 verscheen en deze eerste druk nog steeds in de handel is, dan mogen we toch concluderen dat het om een bescheiden verkoop gaat.

Anders verging het ‘het allereerste boek’ op het gebied van ‘hoe regel ik een uitvaart op een andere manier dan de gestandaardiseerde?’. Dat was Zand erover? Afscheid en uitvaart naar eigen inzicht van Marjan Sax, Knaar Visser en Marjo Boer. Dit boek heeft voor alle nakomers meteen het gras voor de voeten weggemaaid, want met een eerste druk in 1989 en vervolgens nog drie herdrukken in de volgende vijf jaar was waarschijnlijk het hele bewuste uitvaartpubliek reeds bereikt en van advies voorzien.

Een andere zeldzame bestseller (dat betekent hier overigens iets anders dan als we het hebben over romans of over Toon Hermans’ gedichten) is het Tibetaanse dodenboek – de bijbel voor new agers, yuppies die na al het materiële ook graag wat spiritualiteit willen, en bewuste westerlingen die ook bewust willen sterven. Zeker als je afgaat op de vele verschillende uitgaven die er zijn: bewerkt of onbewerkt, geïllustreerd of op video.

Gottmer Uitgevers Groep in Bloemendaal geeft een ‘nieuwe vertaling en interpretatie’ door Robert A.F. Thurman van het Tibetaanse dodenboek uit. Uitgever Chris van Gelderen wil geen verkoopcijfers geven. “Dat doe ik nooit. Het is overigens wel een platte vraag: verkoopt de dood? Er is een markt voor boeken over stervensbegeleiding en daar valt dit boek toch ook onder. Het is geen spectaculair grote markt, maar ik geef dit boek ook uit omdat ik het een belangrijk boek vind. Het is goed dat het vertaald is. Ons fonds bevat veel boeken over boeddhisme en daar hoort dit boek absoluut bij.”

Eerder gaf Gottmer De intieme dood van Marie de Hennezel uit, over palliatieve zorg. Van Gelderen: “Dat heeft wel echt goed verkocht. In originele vorm hadden we vier drukken en nu is het ook als pocket verschenen. Er is veel aandacht voor geweest, de schrijfster is op televisie geweest, Mitterand had het voorwoord geschreven en die was toen geloof ik net overleden, dus dat gaf veel publiciteit. Maar het is ook toegankelijk geschreven – het geeft veel mensen blijkbaar troost. Het Tibetaanse dodenboek is veel moeilijker.”

Uitgeverij Servire geeft een variant van het Tibetaanse Dodenboek uit, Het Tibetaanse boek van leven en sterven. van Rogyal Rinpoche. “Dat is ons meest succesvolle boek op dat gebied,” zegt uitgever Guus Vlaskamp. “Dat komt ook door de auteur, die is zeer actief, reist, geeft lezingen, ook in Nederland.”

Uitgeverij Servire lijkt een specialist op het gebied van sterven en de dood. Enkele titels van de laatste jaren: De dood serieus nemen, Na de dood, de vier fasen van de reis in het hiernamaals, Een jaar leven… alsof het je laatste is, Leven in vrede, sterven in vrede, Essenties van het Tibetaans boeddhisme opgeschreven door de Dalai Lama. Vlaskamp: “Het taboe rond sterven en dood is de laatste jaren enigszins verdwenen. Anders had Doodgewoon toch ook niet kunnen bestaan? Dat betekent dat mensen eerder en makkelijker op zoek gaan naar informatie. De markt is verruimd en de vraag is toegenomen. Servire is niet zo zeer gespecialiseerd in de dood, wij geven echter wel vrij consequent uit over dat onderwerp. Dat zijn nooit hele grote verkoopsuccesen. De dood is een klein gespecialiseerd onderwerp, een niche zoals we dat in uitgeverstermen noemen. Maar wel een groeiende niche.”

Ook uitgeverij Ankh-Hermes doet veel aan de dood, geeft boeken uit over reïncarnatie, religie, bijna doodervaringen, sterven, het Egyptische Dodenboek en de ‘populaire’, geïllustreerde versie van het Tibetaanse dodenboek. “Maar toch blijkt op dit soort onderwerpen nog altijd een taboe te rusten,” meent uitgever Antoinette Kluwer. “De boeken worden, op het Tibetaanse Dodenboek na, weinig verkocht. Het is toch nog een te beladen onderwerp. Ook boeken over kanker en aids verkopen niet.”

Wat is slecht verkopen? Kluwer: “Al onze boeken gaan in een oplage van 3000. Als we niet meer dan 200 per jaar van een titel verkopen, dan is dat een slechte verkoop.”

Waarom het toch blijven uitgeven? Kluwer: “Omdat het een onderwerp is waar lezers iets over te lezen moeten hebben. Ze moeten in ons fonds blijven, dus we kijken niet echt naar de verkoopcijfers.”

Wie niet direct met verhalen van stervenden geconfronteerd wil worden of met de eigen sterfelijkheid en hoe daar mee om te gaan, vindt het misschien wél leuk te lezen over de dood als cultureel fenomeen. Een van de mooiste boeken van de laatste jaren op dat gebied is Het grote sterven. Thema’s en taferelen rond de dood van Frans Meulenberg en Jannes van Everdingen. Met onder andere verhalen over de kruisdood van Jezus, kannibalisme, de cultus van het stierengevecht en levend begraven worden, uitgegeven door Boom/Belvédère. Maar helaas, ook dat prachtige boek heeft tot nu toe (het kwam uit in 1996) niet meer dan een kleine 1500 lezers bereikt. (Of is dat nu juist een heel aardige score?) Auteur en mede- uitgever Jannes van Everdingen: “Nee, het is niet bepaald een bestseller. Echt veel reacties hebben we niet gehad, hooguit uit eigen kring, en het boek is ook nauwelijks besproken. Boom wilde het boek in de ramsj doen, maar dat vind ik zonde. Dus ik heb de 500 overgebleven exemplaren opgekocht. Als mensen het boek nog willen bestellen, dan kan dat bij mij.” (Omdat auteur dezes het boek erg mooi vind, wil ik hier graag het telefoonnummer noemen van uitgeverij Belvédère/Jannes van Everdingen: 023 527 72 69.)

Ook volgens Eelco van Welie, uitgever van de Walburgpers in Zutphen, die in het najaar Doodgewoon ‘het boek’ op de markt brengt, is de dood geen echte grote verkoopstrekker. “De boeken die wij op dat gebied hebben uitgegeven zijn eigenlijk speciale gevallen. Zoals de catalogus die hoorde bij de tentoonstelling ‘Naar het lijk’ in het Teylersmuseum in Haarlem. Die is met subsidie tot stand gekomen. Hetzelfde geldt voor het boek Vuurproef voor een grondrecht, geschreven ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie. Dat is een jubileumboek, gefinancierd door De Facultatieve zelf en het wordt door hen als relatiegeschenk gebruikt. Daarbuiten verkoopt het nauwelijks.” Waarom dan een selectie uit zeven jaar Doodgewoon uitgeven? “Omdat ik dat wel zie zitten, ik geloof er in.”



--------------------------------------------------------------------------------

‘U heeft toch dat boekje waarin Nijntje doodgaat?’
Kinderboeken over de dood lijken over het algemeen beter te verkopen dan boeken voor volwassenen. Veel kinderen krijgen op een gegeven moment te maken met de dood van een oma of opa, en dan is een kinderboek dat daarover gaat, al snel een handig hulpmiddel voor ouders om deze dood bespreekbaar te maken. Eén voorbeeld is Lieve oma Pluis van Dick Bruna, in de Nijntje-serie. Esther van Vuuren van Mercis Publishing: “Het loopt goed, het is niet een van de best verkochte, maar wel een van de beter verkochte Nijntjes. We krijgen ontzettend veel vragen. Mensen die vragen ‘U heeft toch dat boekje waarin Nijntje doodgaat?’ Het boekje valt ook op tussen de andere titels. Ook Dick Bruna krijgt veel bijzondere reacties, vooral van ouders.”

--------------------------------------------------------------------------------

© Anja Krabben
Verschenen in Doodgewoon, # 29, zomer 2001.

Voor meer artikelen van Anja Krabben zie: http://www.anjakrabben.nl.