"Alles mag en dat is waarin wij anders zijn"

Transforma is gevestigd in cultureel centrum Supernova in het hartje van Amsterdam. Naast opbaringen en afscheidsvieringen vinden er ook andere activiteiten plaats. Lessen in taekwondo bijvoorbeeld en een disco op vrijdagavond; activiteiten die gewoon doorgaan als er een overledene in huis is.

Bij binnenkomst word je meteen geconfronteerd met een bar. Aan de wand hangen rechthoekige in warmen tinten geschilderde lappen stof. Het enige dat aan de dood doet denken is een in vrolijke kleuren geverfde kist, maar die passeer je pas als je de kamer waarin de opbaringen plaatsvinden binnengaat. Die ruimte is te bereiken via twee smalle trappen. Om een kist naar boven te krijgen, wordt gebruik gemaakt van bredere trappen aan de buitenkant van het gebouw.

In de hoek van de opbaringsruimte ligt een stapel matrasjes. Deze worden gebruikt als de nabestaanden ook `s nachts willen blijven. De video-installatie en een rijtje ingeklapte stoeltjes maken de inrichting niet compleet. Dat is ook de bedoeling. Als de kamer in gebruik is, kan hij precies zo ingericht worden als gewenst is. Mensen kunnen hun eigen schilderijen ophangen, bloemen neerzetten en video`s afspelen om zo een sfeer te creëren waarin zij zich prettig voelen.

Op dezelfde etage is nog een atelier en een kleine zaal waarin vieringen worden gehouden. Op de begane grond bevindt zich de grote zaal. Hierin vinden de meeste celebrations plaats. De zaal heeft een hoog plafond en is spaarzaam verlicht. Tegen één van de korte wanden is op een soort podium de stereo-installatie geplaatst. Hiermee kan niet alleen muziek van cd worden afgespeeld, maar is het ook mogelijk een live band te versterken. Transforma mist de gebruikelijke warm bedoelde kilheid van `gewone` uitvaartcentra. En dat is geen gebrek.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Als iemand volop whisky wil laten schenken tijdens zijn uitvaart of joints uitgedeeld wil hebben, dan is dat mogelijk."
---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Punya: "We hebben een man die prostaatkanker heeft en binnenkort weggaat. Hij heeft een unieke levenservaring. Hij is onderwijzer geweest, is aan de alcohol geraakt en is gaan zwerven. Hij is bij de mormonen geweest, maar ook bij de Baghwan en bij majoor Boshardt van het Leger des Heils. Op de dag van zijn uitvaart zullen een alternatieve priester, die buiten de kerk staat, een dominee, die er ook niet meer in zit, iemand van de mormonen en iemand van de Baghwan-beweging aanwezig zijn. Die komen dan allemaal een woordje doen."
"Er is ook een Amerikaanse man die veel van Amsterdam houdt en die in deze stad wil weggaan. Hij heeft een videofilm van zichzelf laten maken waarop hij nog een keer op zijn gitaar speelt, wat moppen vertelt en afscheid neemt. Hij heeft vliegtickets gekocht voor zijn familie en vrienden over de hele wereld. Hij wil sex, drugs en rock and roll, dus dat voeren wij uit. Als iemand volop whisky wil laten schenken tijdens zijn of haar uitvaart of joints uitgedeeld wil hebben, dan is dat mogelijk. En dat kan vaak niet in de gewone wereld. Wij gaan net iets verder dan een andere begrafenisondernemer."

Grenzen zijn er niet bij Transforma, aldus Punya. "Als iemand uit ons team ergens moeite mee heeft, dan blijft hij gewoon weg. Wij zijn met zo`n apart team, dat er altijd wel iemand is die het aan kan. Alles kan zolang het maar binnen de wet blijft."

Punya komt zelf zoals hij het noemt uit `de gewone, conservatieve hoek`. Hij is jarenlang begrafenisondernemer geweest in Montreal. "In Canada wordt iedereen gebalsemd, dat heb ik dus ook gedaan. Ik liep rond met heel kort haar en een zwarte hoge hoed. Ik hield toespraken aan het graf, maar op een gegeven moment kreeg ik het mijn strot niet meer uit. Voor mij veranderde alles toen ik de uitvaart van een kind moest doen dat verongelukt was. Het kind zag er ontoonbaar uit; de moeder kreeg het niet meer te zien. Tijdens de begrafenis stond een priester te vertellen hoe fantastisch het wel niet was dat het kind geleefd had. Die moeder voelde zich totaal niet gesteund. En opeens sprong ze zo het graf in. Toen heb ik gemerkt dat het afscheid nemen heel belangrijk is. Ik kon niet meer werken in die wereld. Het commerciële stond me tegen. Zoveel crematies en begrafenissen op een dag en mensen niet de gelegenheid geven om echt afscheid te nemen."

Na verschillende banen te hebben gehad, bij de politie, in een mortuarium van een ziekenhuis en als stervensbegeleider, "op een of andere manier hadden al die banen met de dood te maken," richtte Punya vijf jaar geleden cultureel centrum Supernova op. Inmiddels was hij samen met anderen ook weer uitvaarten gaan organiseren. Daar is twee jaar geleden de officiële uitvaartonderneming Transforma uit voortgekomen.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Het is heel intens wat je met elkaar meemaakt. Er is een hele sharing van gevoelens."
---------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De mensen die bij ons komen hebben vaak wat afwijkende ideeën over hun uitvaart," vertelt Peter, een van de acht medewerkers van Transforma. "Ze laten dan een wilsbeschikking maken. Hierin worden alle wensen op een rijtje gezet. De notaris komt er aan te pas dus het is rechtsgeldig. Op die manier zorg je ervoor dat alles gebeurt zoals de overledene het gewild zou hebben."

Als de overledene niets geregeld heeft, dan voert Transforma de uitvaart uit volgens de wensen van de nabestaanden. Het komt ook wel eens voor dat de nabestaanden apart een eigen afscheidsbijeenkomst houden omdat ze zich niet kunnen vinden in de viering zoals de overledene bepaald heeft.

Punya: "Als de nabestaanden het niet eens zijn met de wensen van de overledene, dan hebben wij daar niets mee te maken. Voor ons telt wat in de wilsbeschikking staat. Andere uitvaartverzorgers kennen zoiets ook wel, maar dan krijg je weer zo`n standaardpakket. Dan kom je in een koelkast terecht en mag je familie maar een uurtje per dag op rouwbezoek komen. Dan zie je een paar keer dat lichaam en op de dag dat het weggebracht wordt komen er van die zwarte figuren met zo`n zwarte lijkwagen. Wij zijn een ideële stichting en hanteren een heel ander systeem."

Het ideële bestaat er vooral uit dat Transforma mensen zoveel mogelijk wil bieden. Punya: "Bij ons kunnen de nabestaanden altijd terecht. Wij zijn 24 uur per dag open. Ze kunnen blijven slapen, ze kunnen hun eigen muziek draaien in de kamer waar de overledene ligt opgebaard, ze mogen hun eigen schilderijen ophangen. Alles kan. En ze gaan echt niet vijf dagen lang huilen. Ze praten met elkaar, delen herinneringen met elkaar. Je gaat veel beter door zo`n proces heen. Natuurlijk wordt er gehuild, maar ook gelachen. Als je maar een uurtje per dag op visite mag, dán huil je wel vijf dagen. Op de dag van de uitvaart is alles er: stilte, huilen, lachen, dansen, zingen. Alles mag en dat is waarin wij anders zijn." Ondanks de vele extra diensten die Transforma te bieden heeft is een uitvaart er niet duurder dan elders. Transforma werkt niet winstgericht, maar is een stichting. Op dit moment kan dan ook geen van de medewerkers er van leven. De meesten hebben er een baan naast met flexibele werktijden - zijn kunstenaar of muzikant - en zijn dus beschikbaar als het nodig is. Punya: "Op het moment dat iemand is weggegaan, of het nu plotseling is of verwacht maakt niet zo heel veel uit, gebeurt er heel veel met je. Je bent een totaal ander persoon. En dan krijg je ook nog maar heel kort de tijd om afscheid te nemen van die persoon. De nabestaande krijgt een nauwe band met de mensen die daar constant mee bezig zijn, met ons. Het is heel intens wat je met elkaar meemaakt. Er is een hele sharing van gevoelens. Er zijn mensen die dat verder voortzetten. Dat is heel nieuw. Een aantal mensen die niet bij Transforma als uitvaartorganisatie betrokken zijn, maar die de taak op zich willen nemen dat als er iets gebeurt, als iemand ze nodig heeft ze aanwezig zijn. Zo kunnen wij voor begeleiding ná de uitvaart zorgen of voor stervensbegeleiding vooraf. En als iemand een lijkwade wil kunnen wij dat regelen."

Ook heeft Transforma een afspraak met crematorium Westgaarde in Amsterdam dat nabestaanden mee naar beneden kunnen en de kist in de oven zien verdwijnen. "Ideaal is dit nog niet," zegt Punya, "want het is een kille bedoening daar beneden, het zijn gewoon bedrijfsruimtes die niet op plechtigheden zijn ingericht." Daarom maakt Transforma zich samen met de Ghandi-beweging in Nederland sterk voor een openbare verbrandplaats op de Veluwe.
Vanwaar de term celebration? Punya: "Celebration is gewoon een woord dat we hebben gekozen. Ook om het uit het serieuze te halen. Het is net zo`n woord als kerstviering, dat is ook niet voor iedereen een feest. Maar ook als de uitvaart heel sober wordt gehouden, is het uiteindelijk toch een celebration."

Collega Hester vult aan: "Als een dierbaar iemand overlijdt, wordt het verdriet vooral veroorzaakt, doordat ik diegene niet kan loslaten. Als ik die persoon wel kan loslaten, dán is het een celebration. Ik denk dat het voor degene die sterft ook zo is. Als die het leven los kan laten, dan denk ik dat sterven één van de mooiste momenten van je leven kan zijn. Voor mij is Transforma een transformatie in het bewustzijn van degene die moet sterven. Wat er daarna gebeurt, weet ik ook niet."

Ralph, die bij Transforma is gekomen nadat de uitvaart van zijn vader door hen geregeld was: "De dood van mijn vader was voor mij ook een hele transformatie. Volgens mij is de geest van mijn vader nog wel aanwezig, maar dat is dan in verhalen en gedachten. Ik weet ook niet wat er na de dood gebeurt. Volgens mij is er één groot zwart gat, een totaal niets. Of alles."

Peter: "Ik kan mijn leven alleen vol leven als ik niet geneigd ben om me vast te klampen aan bepaalde personen, werk of geld. De kunst van het sterven, is de kunst van het leven."
Punya: De dood van iemand is net zo uniek als een geboorte of als twee mensen gaan trouwen. Geen geboorte, geen huwelijk is hetzelfde. En geen dood of celebration is hetzelfde. Het is iedere keer weer uniek. Ik ben benieuwd hoe ik wegga. Het lijkt me een groot avontuur om mee te maken."


Dit artikel verscheen eerder in Doodgewoon, nummer 8, lente 1996.
© Marijke Streefkerk / Doodgewoon. (Foto: Valentine Kreykamp)

E-mail: redactie@dood.nl