Zingende vogels, bloeiende kastanjebomen. Wie wil er niet groen begraven worden?

Huub Kluijtmans, vertelt graag en enthousiast over ‘zijn` Bergerbos, ‘de eerste echte natuurbegraafplaats van Nederland`. Bijvoorbeeld over die ene heel bijzondere uitvaart, waarbij de mensen ‘precies hadden begrepen hoe gebruik te maken van de unieke mogelijkheden die Bergerbos biedt`. Kluijtmans: "Het was de begrafenis van een nog jonge man, verzorgd door Dela. Met draagsters die, op verzoek van de familie, niet in uniform waren. De man werd in een mand begraven, onder een kastanjeboom. De dienst vond plaats in wat wij het amfitheater noemen, waar de mensen op half afgezaagde boomstammen zitten, rond het lichaam dat op een katafalk ligt, ook gemaakt van een halve boomstam. Vrienden droegen hem naar het graf." Het was een uitvaart waarbij de natuur vrijwillig meewerkte. "Op een moment barstten de vogels in de bomen spontaan in een massaal fluitconcert los. En dat vijf minuten lang. Men wachtte met de voortgang van de dienst tot het voorbij was. En als een wonder stond de volgende dag de kastanjeboom in bloei."

In herfst verleden jaar is hij voorzichtig van start gegaan, met natuurbegraafplaats Bergerbos in St. Odiliënberg. Maar eigenlijk werd het echte startsein dit jaar gegeven, tijdens een goed bezocht en geslaagd open weekend op 10 en 11 mei. Inmiddels gaat het ‘boven verwachting goed`, aldus Kluijtmans. "Met tevens interesse uit Duitsland. Er zijn al elf begrafenissen geweest, waaronder één Duitse, en er zijn 140 reserveringen."

Er kan ongetwijfeld enige discussie worden gevoerd over de vraag of de kwalificatie ‘de eerste echte natuurbegraafplaats van Nederland` helemaal juist is. Daar zullen ze op begraafplaats Westerwolde in Hoog-Soeren ongetwijfeld anders over denken. Ook deze begraafplaats, op de Veluwe, noemt zich - niet ten onrechte - een natuurbegraafplaats. Beide begraafplaatsen liggen vrij in de natuur, zonder hekken er omheen, en op beide begraafplaatsen is niet elk grafmonument zomaar toegestaan en mag een boom geplant worden, mits daar de juiste plek voor te vinden is.

Maar nog los van het groene aspect, wil Bergerbos zich ook duidelijk afficheren als de begraafplaats waar ‘alles kan`. Een begraafplaats met zo min mogelijk regels, waar bijvoorbeeld ook `s avonds begraven kan worden. Kluijtmans: "De roep om veranderingen is steeds groter. En de uitvaartbranche geeft daar nog niet genoeg gehoor aan. Uitvaartondernemers moeten de mensen veel meer attenderen op andere mogelijkheden." Ook op het gebied van de graven is meer mogelijk dan elders. Zo kunnen de grafrechten de eerste keer direct voor honderd jaar worden vastgelegd, met mogelijkheid tot verlenging, en meet het grootste graf, een natuurgraf geheten, 2.20 x 1.50 meter.

Bij de totstandkoming van Bergerbos heeft Kluijtmans zich duidelijk laten inspireren door Engeland, waar de woodland burial (letterlijk een ‘bosland begraving`) bijzonder populair is - hoewel men daar nog verder gaat. Op een natural burial ground mogen overledenen uitsluitend milieuvriendelijk begraven worden, dat wil zeggen in een lijkwade, een kartonnen kist of een ander snel afbreekbaar omhulsel. En op de meeste natural burial grounds mag geen steen worden geplaatst, wel kan eventueel een boom worden geplant. Het bijzondere aan deze begraafplaatsen is dat ze in de loop der tijd veranderen in een natuurgebied waar planten en dieren vrij spel hebben. De Association of Nature Reserve Burial Grounds, waarbij de meeste natural burial grounds zijn aangesloten, heeft een gedragscode. Leden moeten kunnen garanderen dat zowel de graven als de levende natuur voor een lange periode onaangetast blijven. En er moet een bevredigend plan zijn voor het moment dat de begraafplaats vol is. Inmiddels zijn er meer dan 160 groene begraafplaatsen verspreid over het hele land.

Ook in Nederland?
Zou dit in Nederland ook kunnen? Theo Veenstra is al enkele jaren een pleitbezorger van groene begraafplaatsen. November verleden jaar richtte hij het Natuurlijk Dood Centrum (NDC) op en al eerder deed hij diverse oproepen aan begraafplaatsbeheerders (in De Begraafplaats) en het publiek om mee te denken over de mogelijkheid van natuurbegraafplaatsen in Nederland. Hij zegt diverse mensen gesproken te hebben die interesse hebben in het opzetten van een natuurbegraafplaats, maar verder dan mondeling contact is het niet gekomen. Hij is blij met de opening van Bergerbos. "Met recht de eerste natuurbegraafplaats in Nederland," meent hij. "Door de aandacht die Bergerbos krijgt, gaan steeds meer mensen erover nadenken. Hopelijk was dit de ijsbreker."

Volgens Willem van der Putten, jurist, directeur van de stichting Grafzorg Nederland en voorzitter van de Stichting natuurbegraafplaats Bergerbos zou het in Nederland ook mogelijk moeten zijn, de inrichting van meerdere plekken als begraafplaats én natuurgebied. "Je hebt alleen diverse ‘hobbels` te nemen die het wat lastiger maken. Eerst moet je aan geschikte grond zien te komen, met een tamelijk laag grondwaterpeil en een zanderige bodem. Dan moet de planologische situatie op het doel worden afgestemd. Allereerst het bestemmingsplan, waarbij het ook moet passen in een streekplan, in een ecologische structuur et cetera. Verder moet het zo zijn opgezet dat het financieel haalbaar is. En de vierde hobbel is om de instellingen die met natuurontwikkeling en natuurbeheer te maken hebben, rijp te krijgen voor de gedachte dat je dingen kunt combineren, zoals een begraafplaats en een natuurgebied." Dat ziet hij vooralsnog als het grootste probleem. "Er zijn een aantal instellingen die vanuit een bepaalde filosofie heel traditioneel en behoudend met natuur omgaan. Die willen de status que handhaven, zijn bang subsidies te missen of voor negatieve reacties van hun achterban. Om die mee te krijgen zal lastig worden."

Hij kan het weten, want hij is de initiatiefnemer en voorzitter van de onlangs opgerichte Stichting Natuurbegraafplaatsen Nederland (SNN). Het doel is tweeledig: bestaande in ontwikkeling zijnde initiatieven bundelen en nieuwe initiatieven ontplooien en eventueel zelf begraafplaatsen ontwikkelen en exploiteren. Het is nog te vroeg, aldus Van der Putten, om iets meer te vertellen over de huidige contacten van de stichting, en namen of plaatsen waar mensen een natuurbegraafplaats willen beginnen te noemen, maar hij durft wel te voorspellen dat de komende jaren diverse initiatieven van de grond zullen komen. "Er is een maatschappelijke behoefte en dat wordt door de personen en instellingen waar ik contact mee heb ook onderkend."

Eigenlijk is Bergerbos geen goed voorbeeld, meent Van der Putten. Die begraafplaats is min of meer toevallig ontstaan. Kluijtmans kocht de grond zonder dat hij wist dat er een bestemming als begraafplaats op rustte. Hij wilde de grond aanvankelijk het liefst zo snel mogelijk weer kwijt, maar dat lukte niet. Toen Van der Putten, destijds voorzitter van de LOB, hem voorstelde daar zelf een nieuw type begraafplaats te beginnen en hij in binnen- en buitenland daarover zijn licht opstak, werd hij enthousiast. Van der Putten: "Het was alleen realiseerbaar omdat er een aantal gelukkige factoren samen vielen: een geschikt terrein dat niet te groot en niet te klein was, rustig lag, maar toch bereikbaar was en dat al de juiste planologische bestemming had. Daarbij iemand die de gok wilde wagen, omdat hij er financieel niet van afhankelijk is en er heel veel tijd in kan investeren omdat zijn andere (hoofd)baan in de hout- en boshandel vooral seizoensgebonden is. Die combinatie is uiterst zeldzaam. En de belangrijkste factor is misschien de enorme inzet en het tomeloze enthousiasme van de heer Kluijtmans."

Enthousiast
Kluijtmans zou het toejuichen als er meerdere natuurbegraafplaatsen kwamen. "Mensen willen bij voorkeur toch in de eigen regio worden begraven. Veel reserveringen zijn dan ook van mensen uit de buurt." Hij weet zeker dat er vraag is. Blijkbaar is de Volkskrant het met hem eens, want dit dagblad portretteerde Kluijtmans onlangs in de rubriek ‘Gat in de markt`.

Is groen begraven een diepgewortelde wens bij veel Nederlanders? Hanneke van Vuure, secretaris van de NUVU, zegt het niet te signaleren als trend onder de NUVU-leden. "Maar we hebben er ook nog niet naar gevraagd. En als ik voor onze eigen onderneming spreek, ik kan mij één begrafenis herinneren op de natuurbegraafplaats op de Veluwe."

Ze denkt niet dat milieuvriendelijkheid een rol speelt bij de klant als het om uitvaarten gaat. "Ook als men groen begraven wil worden, zal dat waarschijnlijk eerder vanwege de mooie plek zijn. Bovendien wordt daar op ‘gewone` begraafplaatsen toch ook op gelet."

"Ervaring leert wel," zegt ze en daarmee beaamt ze wat Klijtmans zegt, "dat mensen in de eigen buurt begraven willen worden. Ik denk dat als er meer natuurbegraafplaatsen zijn, meer mensen ervoor zullen kiezen. Dus als het aanbod er is, komt de vraag zeker. Ik zeg nu niet niet tegen mensen: wat denkt u van een natuurbegraafplaats in Limburg? Dat is te ver weg."

Volgens Kluijtmans is het voor de uitvaartondernemers uit de buurt wel wennen. "Ik verbied ze bijvoorbeeld met de auto het terrein op te gaan. De kist zetten we op een bolderwagen." Eén Dela- werkneemster heeft hij in ieder geval helemaal voor zijn begraafplaats gewonnen. José Goyaarts is de Dela-uitvaartverzorgster die betrokken was bij de bijzondere begrafenis onder de kastanjeboom. "De nabestaanden kwamen zelf met de begraafplaats, ik was meteen onder de indruk. Ik zal het zeker meer mensen aanraden." Ze heeft zich een middag laten rondleiden door Kluijtmans en ze is vast van plan een bezoek aan Bergerbos te organiseren voor meerdere Dela-collega`s. "Dit heeft de toekomst. Dat weet ik zeker."

Sites
- Van begraafplaats Bergerbos: www.natuurbegraafplaats.nl
- Van het Nederlandse Natuurlijk Dood Centrum: www.natuurlijkdoodcentrum.org
Van het Engelse Natural Death Centre en de Association of Nature Reserve Burial Grounds: www.naturaldeath.org.uk
- Per oktober opent de Stichting Natuurbegraafplaatsen Nederland de site www.natuurbegraafplaatsen.nl

© Anja Krabben
Verschenen in Het Uitvaartwezen, oktober 2003.

Voor meer artikelen van Anja Krabben zie: http://www.anjakrabben.nl.